Dưa hấu (Citrullus lanatus), còn được gọi là dưa đỏ, là một loại trái cây thuộc họ bầu bí, được trồng rộng rãi trên toàn thế giới. Loại quả này nổi tiếng với vị ngọt thanh mát, mọng nước, là món ăn giải nhiệt lý tưởng cho những ngày hè nóng bức.
I. Nguồn gốc và lịch sử
Dưa hấu có nguồn gốc từ miền Nam Châu Phi, được người dân bản địa trồng từ hàng ngàn năm trước. Sau đó, nó được du nhập sang các khu vực khác trên thế giới, đặc biệt là các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới. Hiện nay, chúng được trồng ở hơn 90 quốc gia trên toàn cầu, với sản lượng hàng năm lên đến hàng triệu tấn. Ở Việt Nam, Long An nổi tiếng là vựa dưa hấu lớn nhất, cung cấp dưa hấu cho cả nước và xuất khẩu sang nhiều quốc gia khác.
II. Đặc điểm sinh trưởng
Dưa hấu là cây thân leo, có thể dài tới 15 mét. Lá xẻ lông, có màu xanh lục. Hoa có màu vàng, mọc đơn lẻ hoặc thành chùm. Quả dưa có hình dạng từ tròn đến bầu dục, vỏ dày, màu xanh đậm với những sọc xanh nhạt hoặc trắng. Thịt quả dưa có màu đỏ tươi, mọng nước, chứa nhiều vitamin và khoáng chất.
III. Giống và chủng loại Dưa hấu
Có rất nhiều giống dưa hấu khác nhau trên thế giới, được phân loại dựa trên hình dạng, kích thước, màu sắc vỏ và thịt quả. Một số giống dưa hấu phổ biến ở Việt Nam bao gồm:
- Dưa hấu ta: Loại dưa này có vỏ xanh đậm, sọc xanh nhạt, thịt quả đỏ tươi, nhiều hạt. Có vị ngọt thanh, giòn xốp, được trồng phổ biến ở nhiều địa phương.
- Dưa hấu Nhật: Loại dưa này có vỏ mỏng, màu xanh sáng, sọc xanh đậm, thịt quả đỏ cam, ít hạt. Có vị ngọt đậm, mọng nước, được ưa chuộng bởi hương vị thơm ngon và ít hạt.
- Dưa hấu Hàn Quốc: Loại này có vỏ xanh sáng, sọc vàng, thịt quả vàng cam, không hạt. Có vị ngọt thanh, giòn xốp, được nhiều người yêu thích bởi vẻ ngoài bắt mắt và hương vị độc đáo.
- Dưa hấu không hạt: Loại dưa này có vỏ xanh sọc đen, hình tròn, thịt đỏ, ngọt và không có hạt.
- Dưa hấu ruột vàng: Là một giống dưa đặc biệt với ruột màu vàng ươm, khác với màu đỏ truyền thống của dưa hấu thông thường. Vỏ xanh sáng, mỏng hơn so với dưa hấu đỏ. Ít hạt, vị ngọt thanh mát, giòn và nhiều nước hơn dưa hấu đỏ. Được trồng nhiều ở Long An và Tiền Giang, Việt Nam.
Vài thông tin về dưa hấu ruột vàng của Long An:
- Dưa hấu vàng Long An đã được Cục Sở hữu Trí tuệ Việt Nam cấp chứng nhận nhãn hiệu tập thể.
- Dưa hấu vàng Long An được xuất khẩu sang nhiều nước trên thế giới như Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore…
- Lễ hội Dưa hấu vàng Long An được tổ chức hàng năm vào tháng 5, thu hút đông đảo du khách đến tham quan và thưởng thức.
IV. Giá trị dinh dưỡng
- Chứa nhiều nước: Dưa hấu có hàm lượng nước cao (khoảng 92%), giúp thanh nhiệt, giải khát và cung cấp độ ẩm cho cơ thể.
- Giàu vitamin và khoáng chất: Là nguồn cung cấp dồi dào vitamin A, C, B6, kali, magiê, mangan…
- Chứa các hợp chất thực vật có lợi: Chứa lycopene, citrulline và cucurbitacin – những hợp chất có tác dụng chống oxy hóa, bảo vệ sức khỏe tim mạch, tăng cường hệ miễn dịch và cải thiện sức khỏe da.
Lưu ý khi ăn dưa hấu:
- Nên chọn dưa chín tự nhiên, có vỏ cứng, màu sắc tươi sáng, cuống héo.
- Rửa sạch vỏ ngoài trước khi ăn và bảo quản trong tủ lạnh để giữ được độ tươi ngon.
- Không nên ăn quá nhiều dưa hấu trong một ngày, đặc biệt là những người có bệnh thận, tiêu chảy.
- Nên ăn sau khi ăn cơm khoảng 1 giờ để tránh bị đầy bụng.
Ngoài ra, dưa hấu còn có thể chế biến thành nhiều món ngon khác như sinh tố, salad, thạch, nước ép…
V. Hướng dẫn canh tác dưa hấu hiệu quả
Dưa hấu là cây ưa ấm, chịu hạn tốt, thích hợp trồng ở những vùng có khí hậu nóng và ít mưa. Để trồng dưa hấu đạt năng suất cao, cần chú ý đến các yếu tố sau:
1. Chuẩn bị:
- Thời vụ: Miền Bắc: Vụ đông xuân (tháng 11 – tháng 2), vụ hè thu (tháng 4 – tháng 7). Miền Nam: Trồng quanh năm, nhưng vụ chính vào mùa nắng (tháng 2 – tháng 5).
- Loại đất: Dưa hấu thích hợp trồng trên đất tơi xốp, giàu dinh dưỡng, có khả năng thoát nước tốt, pH từ 6 – 6,5.
- Xử lý đất: Cày bừa kỹ, lên luống cao 20 – 30 cm, rộng 1 – 1,5 m, rãnh thoát nước sâu 30 cm. Bón lót bằng phân chuồng hoai mục, phân lân, kali Clorua theo tỷ lệ 10:3:1.
- Phủ nilon: Phủ nilon đen hoặc trắng giúp giữ ẩm, hạn chế cỏ dại và tăng nhiệt độ cho đất.
- Giống: Giống: Nên chọn giống dưa phù hợp với điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng và nhu cầu thị trường. Một số giống phổ biến:
- Giống dưa hấu đỏ: Charleston Gray, Tamana, Yellow Flesh, Crimson Sweet…
- Giống dưa hấu vàng: New Honey, New Gold, TKS 19, TKS 21…
2. Gieo hạt hoặc trồng cây con:
- Gieo hạt:
- Ngâm hạt trong nước ấm 2 – 3 giờ, ủ hạt trong khăn ẩm 24 – 36 giờ cho nứt nanh rồi gieo thẳng vào hốc.
- Trồng 2 – 3 hạt/hốc, sau khi cây mọc 2 lá thật thì tỉa bớt, chỉ để lại 1 cây khỏe nhất.
- Trồng cây con:
- Chọn cây con khỏe mạnh, không sâu bệnh, có 2 – 3 lá thật.
- Trồng cây con vào hốc đã chuẩn bị, lấp đất nhẹ nhàng và tưới nước giữ ẩm.
3. Bón phân:
- Bón lót: Bón lót trước khi trồng bằng phân chuồng hoai mục, phân lân, kali Clorua theo tỷ lệ 10:3:1.
- Bón thúc:
- Bón thúc lần 1: Sau khi cây con bén rễ 7 – 10 ngày, bón phân NPK 16:16:8.
- Bón thúc lần 2: Khi cây ra hoa, bón phân NPK 10:10:10 kết hợp với bón lá vi lượng.
- Bón thúc lần 3: Sau khi đậu quả 10 – 15 ngày, bón phân Kali Clorua kết hợp với bón lá vi lượng.
4. Tưới nước:
- Tưới nước thường xuyên: Giữ cho đất luôn đủ ẩm, không để bị úng nước hay khô hạn.
- Tưới nước vào sáng sớm hoặc chiều mát: Tránh tưới nước vào buổi trưa nắng nóng để hạn chế nấm bệnh.
- Giảm dần lượng nước tưới khi quả sắp chín: Để quả ngọt và đậm đà hơn.
5. Làm giàn:
Nếu là giống dưa bò lan thì bạn có thể trồng bò lan trên mặt đất hoặc làm giàn tùy theo sở thích.
- Làm giàn cho dưa hấu leo: Giúp cây phát triển tốt hơn, quả to hơn, ít bị thối rữa, dễ thu hoạch và kiểm soát sâu bệnh.
- Có thể sử dụng tre, gỗ hoặc dây thép làm giàn.
- Làm giàn cao khoảng 1 – 1,5 m.
6. Thụ phấn cho dưa hấu:
- Dưa hấu là cây lưỡng tính: Có cả hoa đực và hoa cái.
- Thụ phấn thủ công: Dùng tay thụ phấn cho hoa đực sang hoa cái vào buổi sáng sớm.
- Có thể sử dụng ong mật để thụ phấn tự nhiên.
7. Tỉa cành, bấm ngọn:
- Tỉa cành: Loại bỏ các cành già, cành vượt, cành mọc chen chúc để tập trung dinh dưỡng cho quả chính.
- Bấm ngọn: Khi cây có 5 – 6 nhánh chính, bấm ngọn để cây tập trung nuôi quả.
8. Phòng trừ sâu bệnh:
- Phòng trừ sâu bệnh: Sử dụng các biện pháp phòng trừ tổng hợp như: Vệ sinh đồng ruộng, sử dụng thuốc bảo vệ thực vật sinh học, bẫy đèn,…
- Theo dõi thường xuyên để phát hiện sâu bệnh kịp thời: Áp dụng các biện pháp phòng trừ phù hợp.
9. Thu hoạch:
- Thu hoạch khi quả chín: Dấu hiệu cho thấy quả chín là vỏ chuyển sang màu sẫm, cuống nứt nẻ, khi vỗ vào quả có tiếng “bộp bộp”.
- Thu hoạch vào sáng sớm hoặc chiều mát: Cẩn thận để tránh trầy xước quả.
Lời kết
Dưa hấu không chỉ là một loại trái cây thơm ngon, giải nhiệt mà còn mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe. Hy vọng bài viết này đã cung cấp cho bạn những thông tin hữu ích về chúng, giúp bạn hiểu rõ hơn về nguồn gốc, đặc điểm, cách trồng và lợi ích sức khỏe của loại quả này.
Hãy tự tay trồng dưa hấu tại nhà để thưởng thức hương vị thơm ngon, an toàn vệ sinh thực phẩm và tận hưởng những lợi ích tuyệt vời mà loài quả này mang lại cho sức khỏe.
Dưa hấu – Vị ngọt mát của mùa hè, là món quà tuyệt vời mà thiên nhiên ban tặng cho con người. Hãy trân trọng và thưởng thức loại trái cây bổ dưỡng này một cách thông minh!