Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) là vùng đất trù phú, với diện tích đất nông nghiệp rộng lớn, khí hậu ôn hòa, nguồn nước dồi dào. Nhờ những điều kiện thuận lợi đó, nông nghiệp lúa gạo đã trở thành ngành kinh tế chủ lực của ĐBSCL. Lịch sử phát triển của nông nghiệp lúa gạo ở ĐBSCL là một chủ đề quan trọng cần được nghiên cứu, nhằm tìm hiểu những thành tựu đã đạt được và những thách thức cần vượt qua trong tương lai.
Nguồn gốc của cây lúa
Cây lúa có nguồn gốc từ khu vực Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam. Theo các nhà khoa học, cây lúa được du nhập vào ĐBSCL từ rất sớm, có thể là từ thời đại đồ đá mới. Nông dân đã nhanh chóng nhận thức được đặc điểm địa lý độc đáo của vùng đất này, tạo ra một hệ thống canh tác lúa gạo vô cùng hiệu quả và bền vững.
Thời kỳ đầu trồng lúa gạo ở ĐBSCL
Thời kỳ đầu trồng lúa gạo ở ĐBSCL có thể bắt đầu từ thời đại đồ đá mới, cách đây khoảng 4.000 năm. Các nhà khảo cổ đã phát hiện nhiều di chỉ khảo cổ chứng minh cho việc trồng lúa ở ĐBSCL từ rất lâu đời, như:
- Di chỉ Bàu Tró ở huyện Giồng Trôm, tỉnh Bến Tre, có niên đại khoảng 4.000 năm trước. Tại di chỉ này, các nhà khảo cổ đã tìm thấy các công cụ sản xuất nông nghiệp như: cuốc, xẻng, đá mài,… và các hạt lúa.
- Di chỉ Gò Me ở huyện Hóc Môn, Thành phố Hồ Chí Minh, có niên đại khoảng 3.000 năm trước. Tại di chỉ này, các nhà khảo cổ đã tìm thấy các hạt lúa và các công cụ sản xuất nông nghiệp.
Thời kỳ này, người dân ĐBSCL trồng lúa theo kinh nghiệm, sản lượng lúa thấp, chỉ đạt khoảng 1,5-2 tấn/ha. Công cụ sản xuất thô sơ, lạc hậu, chủ yếu là cày, bừa, cuốc, xẻng.
Người dân ĐBSCL trồng lúa theo mùa vụ, thường là 2 vụ trong năm: vụ Đông Xuân và vụ Hè Thu. Vụ Đông Xuân bắt đầu từ tháng 11 đến tháng 5 năm sau, vụ Hè Thu bắt đầu từ tháng 5 đến tháng 10.
Đất trồng lúa ở ĐBSCL chủ yếu là đất phù sa, màu mỡ, có độ phì nhiêu cao. Người dân thường sử dụng phân chuồng, phân xanh để bón cho lúa.
Công cụ sản xuất lúa ở thời kỳ này rất thô sơ, lạc hậu. Trồng lúa theo phương pháp gieo sạ, tức là gieo hạt lúa trực tiếp xuống ruộng. Phương pháp này có nhiều hạn chế, như: năng suất thấp, dễ bị sâu bệnh, và ảnh hưởng của thời tiết.
Nhìn chung, thời kỳ đầu trồng lúa gạo ở ĐBSCL là thời kỳ còn nhiều khó khăn, thách thức. Tuy nhiên, đây cũng là thời kỳ đặt nền móng cho sự phát triển của ngành nông nghiệp lúa gạo ở ĐBSCL sau này.
Sự phát triển của nghề trồng lúa gạo ở ĐBSCL qua các thời kỳ
Thời kỳ Pháp thuộc
Thời kỳ này, người Pháp đã áp dụng các biện pháp canh tác hiện đại, như: gieo sạ bằng máy, sử dụng phân bón hóa học, thuốc trừ sâu,… Nhờ đó, năng suất lúa tăng lên đáng kể.
Thời kỳ sau giải phóng
Sau khi đất nước thống nhất, nhà nước ta đã có nhiều chủ trương, chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp, đặc biệt là ngành trồng lúa gạo. Nhờ đó, sản lượng lúa tăng lên nhanh chóng, ĐBSCL trở thành vựa lúa lớn nhất cả nước.
Các đặc điểm của lúa gạo ở ĐBSCL
Các giống lúa phổ biến ở ĐBSCL là: RVT, OM18, Đài Thơm 8, ST24,… Đây là những giống lúa có năng suất cao, chất lượng tốt, phù hợp với điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng ở ĐBSCL.
Điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng ở ĐBSCL rất thuận lợi cho trồng lúa gạo. Khí hậu nhiệt đới gió mùa, lượng mưa dồi dào, đất phù sa màu mỡ.
Các biện pháp canh tác lúa gạo ở ĐBSCL được áp dụng khoa học, hiện đại, như: gieo sạ bằng máy, sử dụng phân bón hóa học, thuốc trừ sâu, tưới nước bằng máy,…
Thống kê về sản lượng lúa gạo ở ĐBSCL qua các năm
Sản lượng lúa gạo ở ĐBSCL qua các năm:
| Năm | Sản lượng (triệu tấn) |
|---|---|
| 1975 | 3,2 |
| 1980 | 4,5 |
| 1990 | 5,3 |
| 2000 | 7,1 |
| 2010 | 15,2 |
| 2020 | 24,8 |
Theo thống kê của Tổng cục Thống kê, sản lượng lúa gạo của ĐBSCL năm 2023 đạt 24,3 triệu tấn, chiếm khoảng 50% sản lượng lúa gạo cả nước. Đây là mức sản lượng cao nhất từ trước đến nay.
Các giải pháp phát triển bền vững ngành nông nghiệp lúa gạo ở ĐBSCL
Để phát triển bền vững, ngành nông nghiệp lúa gạo ở ĐBSCL cần tiếp tục áp dụng các giải pháp sau:
- Áp dụng các biện pháp canh tác hiện đại, như: gieo sạ bằng máy, sử dụng phân bón hữu cơ, thuốc trừ sâu sinh học, tưới nước tiết kiệm,…
- Nâng cao năng suất và chất lượng lúa, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của thị trường.
- Bảo vệ môi trường, giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu.
Những thách thức đối với ngành nông nghiệp:
- Biến đổi khí hậu, nước biển dâng.
- Hạn hán, lũ lụt.
- Dịch bệnh.
- Sự cạnh tranh của các quốc gia khác
Kết bài
Nông nghiệp lúa gạo ở ĐBSCL đã có lịch sử phát triển lâu đời và đạt được nhiều thành tựu quan trọng. Lúa gạo là cây trồng chủ lực, có vai trò quan trọng đối với kinh tế, xã hội của ĐBSCL.
Để phát triển bền vững, ngành nông nghiệp lúa gạo ở ĐBSCL cần tiếp tục áp dụng các biện pháp canh tác hiện đại, nâng cao năng suất và chất lượng lúa, đồng thời bảo vệ môi trường.
